تفسير قرآن منقول از دوازده امام معصوم شيعه اماميه از منظر شيعه اماميه

پس از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) 12امام معصوم از خاندان آن حضرت كه در روايات نبوى به نام آن ها تصريح شده، مفسران حقيقى قرآن كريم اند و به همه معارف و علوم قرآن آگاهى كامل دارند. براى واژه «اهل» و «اهل بيت» در لغت[1] و در فرهنگ اسلامى

[2] معانى متعددى بيان شده است؛ اما در اين مقاله مقصود از «اهل بيت» 12 امام معصوم از خاندان پيامبر است كه از نظر علمى و عملى و هدايت مردم به سوى سعادت حقيقى، جانشينان آن حضرت اند و در روايات متعدد نبوى به شمار و نام آن ها تصريح شده است. نخستين امام از آن ها على بن ابى طالب(عليه السلام) است و پس از ايشان حسن بن على و حسين بن على(عليهما السلام) و سپس 9 نفر از فرزندان و نسل حسين بن على(عليهم السلام)اند كه نهمين آن ها مهدى و قائم آن هاست.[3]

مباحث اصلى تفسير اهل بيت عبارت اند از:

1. جايگاه اهل بيت و آگاهى آنان به تفسير قرآن.

2. منابع مشتمل بر تفسير اهل بيت.

3. روش تفسير اهل بيت.

جايگاه اهل بيت(عليهم السلام) و آگاهى آنان به تفسير قرآن:

بى گمان نخستين مفسر قرآن، شخص رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بوده كه اين رسالت را خدا بر عهده ايشان گذاشته است: «واَنزَلنا اِلَيكَ الذِّكرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَيهِم». (نحل/16،44) به اقتضاى حكمت الهى پس از آن حضرت نيز در هر عصرى امامى آگاه به همه معارف قرآن اعم از تنزيل و تأويل و ظاهر و باطن آن و در عين حال مصون از خطا و نسيان و قادر بر تفسير واقعى قرآن وجود داشت تا در موارد ابهام و اختلاف، مرجع امت باشد. در غير اين صورت بخشى از معارف قرآن در ابهام مى ماند و اين با جاودانگى قرآن ناسازگار است.[4] مطابق نقل سيد رضى اميرمؤمنان، على(عليه السلام) ضمن سخنى مبسوط فرموده است: براى آنكه حجت ها و ادله روشن الهى از بين نروند، زمين از كسى كه حجت خدا را برپا دارد خالى نمى ماند؛ آشكار و مشهور باشد يا خائف و پنهان. به خدا سوگند اينان در شمار، اندك اما در قدر و منزلت بس ارجمند و بزرگ اند.[5] بر اين اساس مطابق روايت متواتر و مشهور ثقلين، رسول خدا(صلى الله عليه وآله) عترت يعنى اهل بيت خود را در كنار قرآن به عنوان يكى از دو يادگار گرانبها براى امت خود باقى گذاشته است تا امت با تمسك به آن دو هرگز گمراه نشود. مطابق اين حديث، اين دو يادگار گرانبها هرگز از هم جدا نخواهند شد.[6] لازمه اين جدايى ناپذيرى آن است كه اهل بيت پيامبر نسبت به همه معانى و علوم قرآن، اعم از محكمات و متشابهات آگاه باشند. در غير اين صورت به ميزان ناآگاهى آنان از علوم و معارف قرآن، از قرآن جدا خواهند بود.[7] برپايه برخى روايات، نخستين و تنها مفسر قرآن كه تفسير و تأويل همه قرآن را به صورت مشافهه و بىواسطه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)دريافت كرده و به همه تنزيل و تأويل و حلال و حرام و ناسخ و منسوخ و موارد و مكان هاى نزول آن آگاهى كامل داشته، على بن ابى طالب بوده است.[8] مطابق روايتى امام على(عليه السلام) در پاسخ به پرسش طلحه از مصحف آن حضرت، آن را مشتمل بر همه آيات نازل شده از جانب خداى متعالى، به املاى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و خط خودشان معرفى كردند؛ همچنين بيان كردند كه آن مصحف تأويل همه آيات قرآن و هر حلال و حرام و حدّ و حكم و هر چيزى را دربردارد كه تا قيامت مورد نياز مردم است، حتى ديه يك خراش.[9] پس از امام على(عليه السلام) از طريق آموزش و هم از راه مصحف ايشان و از طريق الهام هاى الهى و نيز به صورت اسرار و ودايعى كه مطابق روايات به هنگام وفات هر امام به امام پس از وى منتقل مى شده[10]، همه دانش دينى آن حضرت از جمله آگاهى كامل به قرآن كريم به امامان پس از وى يكى پس از ديگرى منتقل شده است، از اين رو همه امامان معصوم كه در اصطلاح شيعه، اهل بيت پيامبر به شمار مى آيند از همه معارف و معانى و علوم قرآن كريم برخوردار بوده اند. كلينى (م. 329 ق.) بخشى از روايات در اين موضوع را در باب «إنَّه لم يَجْمع القرآنَ كُلَّه إلاّ الأئمّة وإنّهم يَعْلمون كُلَّه» گرد آورده است.[11] در همين زمينه در روايتى از امام باقر(عليه السلام) آمده است كه به جز اوليا هيچ كس نمى تواند ادعا كند همه ظاهر و باطن قرآن نزد او جمع است.[12] در روايتى ديگر امام صادق(عليه السلام) سوگند ياد مى كنند كه همه علم كتاب نزد ايشان (اهل بيت) موجود است.[13] كلينى بخشى ديگر از اين دست روايات را در باب «انَّ الراسخين في العلم هم الأئمة» جمع كرده است. مطابق اين روايات امامان اهل بيت(عليهم السلام) راسخان در علم معرفى شده اند كه رسول خدا همه تنزيل و تأويل قرآن را به آنان آموخته است و چيزى از دانش وحى نبوده است كه خدا بر پيامبر نازل كرده باشد و آنان ندانسته باشند.[14]